فارماکوژنومیک شاخه‌ای از علم پزشکی است که به بررسی تأثیرات ژنتیک بر واکنش‌های فردی به داروها می‌پردازد. این علم نوین با ترکیب اطلاعات ژنتیکی و فارماکولوژی، تلاش می‌کند تا درمان‌های دارویی را به گونه‌ای شخصی‌سازی کند که برای هر فرد، با توجه به ویژگی‌های ژنتیکی‌اش، مؤثرتر و کم‌خطرتر باشد. در دنیای پزشکی، مشاهده شده است که افراد مختلف به یک داروی مشابه پاسخ‌های متفاوتی نشان می‌دهند؛ به گونه‌ای که ممکن است یک دارو در برخی افراد کاملاً مؤثر باشد و در دیگران هیچ تأثیری نداشته یا حتی عوارض جانبی خطرناکی ایجاد کند. فارماکوژنومیک با هدف بهبود این وضعیت و با توجه به اطلاعات ژنتیکی هر فرد، به دنبال بهینه‌سازی دوز و نوع داروها است تا نه تنها اثربخشی درمان افزایش یابد، بلکه خطرات و عوارض جانبی نیز به حداقل برسد. این علم در حال حاضر به عنوان یکی از ستون‌های پزشکی شخصی‌سازی‌شده محسوب می‌شود و پیش‌بینی می‌شود که در آینده نقش بسیار پررنگ‌تری در درمان‌های پزشکی ایفا کند.
فارماکوژنومیک چیست؟
فارماکوژنومیک تعیین می کند چگونه ترکیب ژنتیکی یک فرد ممکن است بر نحوه پردازش داروهای خاص توسط بدن او تأثیر بگذارد. این شامل آزمایش ژنتیکی است که به دنبال تغییرات در ژن های خاص است. فارماکوژنومیک زمینه ای است که به سرعت در حال رشد است. و فارماژنتیک زیر مجموعه فارماژنومیک است.
فارماکوژنومیک مطالعه ای است در مورد اینکه چگونه ژن های ما بر نحوه پاسخ ما به داروها تأثیر می گذارد. کلمه فارماکوژنومیکس از دو کلمه فارماکولوژی (مطالعه کاربردها و اثرات داروها) و ژنومیک (مطالعه ژن ها و عملکرد آنها) گرفته شده است.
درمان بر اساس فارماکوژنومیک درمانی است که بر اساس ژن ها، محیط و سبک زندگی شما شخصی سازی شده است. فارماکوژنومیک می تواند به ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی شما کمک کند تا دارویی را تجویز کند که منجر به عوارض جانبی کمتری شود یا ممکن است برای شما بهتر عمل کند.
تفاوت فارماکوژنتیک و فارماکوژنومیک چیست؟
فارماکوژنتیک و فارماکوژنومیک هر دو مطالعه می کنند که چگونه ترکیب ژنتیکی یک فرد بر پاسخ آنها به داروها تأثیر می گذارد. فارماکوژنتیک بر این تمرکز دارد که چگونه یک تنوع ژنتیکی ممکن است بر متابولیسم، اثربخشی و سمیت دارو تأثیر بگذارد. از سوی دیگر، فارماکوژنومیک، تمام ژن‌های یک فرد و چگونگی تأثیر آنها بر پاسخ دارویی او را در نظر می‌گیرد.
بیشتر بخوانید: تست فارماژنتیک
کاربرد فارماکوژنومیک چیست؟
تست فارماکوژنتیک و آزمایش فارماکوژنومیک زمینه های مطالعاتی مرتبطی هستند که بر چگونگی تأثیر ژن های ما بر پاسخ ما به داروها تمرکز دارند. هر دو به بهینه سازی درمان دارویی کمک می کنند. فارماکوژنومیک شامل تغییرات ژنتیکی متعدد و چگونگی تأثیر آنها بر جذب، توزیع، متابولیسم و دفع داروهای ما است. در حالی که فارماکوژنتیک صرفاً بر چگونگی تأثیر یک نوع ژنتیکی بر یک داروی خاص متمرکز است. ClarityX یک آزمایش ساده ارائه می دهد تا به شما و تجویز کننده شما کمک کند تا درک بهتری از ژنتیک شخصی شما بر داروهای شما داشته باشید. با تست MaxRx می‌توانید پیش‌بینی کنید که بیش از 265 دارو شخصاً بر شما تأثیر می‌گذارند. دانش قدرت است. بدانید کدام داروها برای شما بهتر استفاده شوند و بهتر است از کدام داروها بایداجتناب کنید.
فارماکوژنومیک در درمان کدام بیماری ها استفاده می شود؟
در حال حاضر، ارائه دهندگان تنها از آزمایش فارماکوژنومیک برای تعداد محدودی از بیماری ها و داروها استفاده می کنند. به عنوان مثال می توان به برخی داروها برای HIV ، برخی سرطان ها ، افسردگی و بیماری قلبی اشاره کرد . اما این رشته پزشکی به سرعت در حال تغییر و پیشرفت است. محققان امیدوارند که فارماکوژنومیک به زودی بتواند به ارائه دهندگان کمک کند تا داروهای بهتری را برای مدیریت بسیاری از شرایط رایج انتخاب کنند.
چگونه ژن ها بر عملکرد داروها تأثیر می گذارند؟
ژن های شما به سلول های بدن شما دستور می دهند. ژن ها به ساخت مولکول های پروتئینی به نام آنزیم کمک می کنند . آنزیم ها عملکردهای بی شماری از جمله تجزیه ( متابولیسم ) داروها دارند. افرادی که طبق انتظار به داروها پاسخ نمی دهند ممکن است تفاوت های ژنتیکی داشته باشند که میزان آنزیم ساخته شده یا عملکرد آن را تغییر می دهد.
اگر بدن شما یک دارو را خیلی سریع، خیلی آهسته تجزیه کند ویا اصلاً تجزیه نکند، یک دوز معمولی از آن آنطور که در نظر گرفته شده است کار نمی کند. این دارو می تواند منجر به عوارض جانبی قابل توجهی شود، یا ممکن است تاثیر کمی داشته باشد و یا اصلاً تاثیر نداشته باشد.
سؤالات متداول درباره فارماکوژنومیک
فارماکوژنومیک اهمیت دارد زیرا می‌تواند به پزشکان کمک کند تا داروها را با دقت بیشتری برای بیماران تجویز کنند، عوارض جانبی را کاهش دهند و اثربخشی درمان‌ها را بهبود بخشند.
فارماکوژنومیک با بررسی ژنتیک فرد، پیش‌بینی می‌کند که چگونه بدن او به داروهای خاص واکنش نشان می‌دهد. این اطلاعات به پزشکان اجازه می‌دهد دوز مناسب دارو را تعیین کرده و از تجویز داروهایی که ممکن است بی‌اثر یا مضر باشند، خودداری کنند.
داروهای مرتبط با درمان‌های قلبی-عروقی، روانپزشکی، سرطان و برخی داروهای ضدویروسی بیشتر از دیگر داروها تحت تأثیر فارماکوژنومیک قرار دارند.
نتیجه گیری
فارماکوژنومیک به عنوان یکی از مهم‌ترین دستاوردهای علم پزشکی در قرن بیست و یکم، تحولی شگرف در نحوه‌ی تجویز و استفاده از داروها ایجاد کرده است. این علم با درک بهتر از ژنتیک افراد و تأثیر آن بر واکنش‌های دارویی، راه را برای درمان‌های شخصی‌سازی‌شده هموار می‌کند. با استفاده از فارماکوژنومیک، می‌توان به شکل دقیق‌تری پیش‌بینی کرد که چه دارویی برای چه فردی مناسب است و چه دوزی از آن می‌تواند بهترین نتیجه را با کمترین عوارض به همراه داشته باشد. در نهایت، فارماکوژنومیک نه تنها به بهبود کیفیت درمان‌ها کمک می‌کند، بلکه می‌تواند هزینه‌های ناشی از درمان‌های ناموفق و عوارض جانبی را نیز به طور قابل توجهی کاهش دهد. با پیشرفت‌های روزافزون در این حوزه، آینده‌ی پزشکی به سمت درمان‌هایی دقیق‌تر، مؤثرتر و ایمن‌تر حرکت خواهد کرد، که نتیجه‌ی آن ارتقای سلامت عمومی و بهبود کیفیت زندگی بیماران خواهد بود.
